Ograniczenia w ciągnięciu przyczep:

Ograniczenia w ciągnięciu przyczep

Podstawa prawna: Ustawa Prawo o ruchu drogowym.
Rozporządzenie w sprawie warunków technicznych pojazdów oraz zakresu ich niezbędnego wyposażenia.

Używanie przyczep o stosunkowo niewielkiej ładowności (dotyczy przyczep lekkich i przyczep o dopuszczalnej masie całkowitej nie przekraczającej 3,5 t.) staje coraz bardziej popularne nie tylko wśród kierowców-amatorów. Ciągane są typowe przyczepki bagażowe, przyczepy kempingowe, przyczepy „podłodziowe”, lawety do przewożenia pojazdów. Nie zawsze w ślad za tym idzie znajomość przepisów, co często daje o sobie znać w czasie kontroli drogowej.

Niestety od absolwenta kursu przygotowującego do egzaminu na prawo jazdy kategorii B nie wymaga się wiedzy w tym zakresie. Spróbujmy zatem przypomnieć podstawowe przepisy dotyczące ciągnięcia przyczep przez posiadaczy prawa jazdy kategorii B, a zwłaszcza te, które w danych okolicznościach ograniczają możliwość korzystania z przyczepy.

Stan techniczny przyczepy

Przyczepa też jest pojazdem, dlatego należy dbać o jej odpowiedni stan techniczny, o to, by była wyposażona w wymagane części i elementy wyposażenia i aby były one sprawne. Należy zatem dbać o sprawność świateł, o wyposażenie przyczepy w trójkąt ostrzegawczy (może on być oczywiście przewożony w samochodzie ciągnącym przyczepę razem z trójkątem stanowiącym jego wyposażenie).

Przyczepa powinna być wyposażona w ogumienie pneumatyczne o nośności dostosowanej do nacisku koła oraz dostosowane do maksymalnej prędkości pojazdu; ciśnienie w ogumieniu powinno być zgodne z zaleceniami wytwórni dla danej opony i obciążenia pojazdu. W przyczepie, jak w pojeździe samochodowym, powinny być używane opony w dobrym stanie technicznym, o nie zużytym nadmiernie bieżniku (jego głębokość nie może być mniejsza niż 1,6 mm). Opony na kołach jednej osi powinny mieć taką samą konstrukcję, w tym rzeźbę bieżnika. W tym ostatnim przypadku różna konstrukcja, bądź bieżnik opon założonych na jedną oś przyczepy, może nie mieć większego praktycznego znaczenia w razie ciągnięcia przyczepy nie wyposażonej w hamulce, albowiem „ciężar” hamowania i tak bierze na siebie pojazd ciągnący. Jednakże w razie ciągnięcia przyczepy wyposażonej w hamulce jednakowa konstrukcja opon umieszczonych na kołach tej samej osi, w tym i jednakowy bieżnik, ma istotne znaczenie dla zachowania liniowości i skuteczności hamowania, a więc dla bezpieczeństwa ruchu.

Uprawnienia

Kolejną kwestią do wyjaśnienia jest zakres uprawnień do ciągnięcia przyczepy wynikający z prawa jazdy kategorii B. Posiadacz tego prawa jazdy może m.in. kierować pojazdem samochodowym o dopuszczalnej masie całkowitej nie przekraczającej 3,5 t (z wyjątkiem autobusu lub motocykla) z przyczepą o dopuszczalnej masie całkowitej nie przekraczającej masy własnej pojazdu ciągnącego, o ile łączna dopuszczalna masa całkowita zespołu tych pojazdów nie przekracza 3,5 t. Można sobie wyobrazić taki zespół pojazdów, w którym pojazd silnikowy ma masę własną 1700 kg i dopuszczalną ładowność 100 kg – w sam raz dla kierowcy (dopuszczalna masa całkowita pojazdu wynosi zatem 1800 kg), a przyczepa ma dopuszczalną masę całkowitą 1700 kg. A więc w ramach prawa jazdy kategorii B można by kierować takim zespołem pojazdów. Jest to jednak czysta teoria, bo inne względy, jak chociażby wymóg wyposażenia takiego zespołu w odpowiedni system hamulcowy, praktycznie uniemożliwiałyby skorzystanie z tego uprawnienia.

W ramach uprawnień wynikających z prawa jazdy kategorii B realne jest natomiast ciągnięcie przyczepy o dopuszczalnej masie całkowitej nie przekraczającej w zasadzie 1400 kg, zakładając, że pojazd ciągnący ma co najmniej taką samą masę własną, a jego dopuszczalna masa całkowita nie przekracza 2100 kg.

Uprawnienie to ma praktyczne zastosowanie przede wszystkim do ciągnięcia przyczep większych niż lekka, ale też ogranicza dopuszczalną masę całkowitą takiego zespołu pojazdów do 3,5 t. Do ciągnięcia zespołu pojazdów, którego dopuszczalna masa całkowita przekraczałaby 3,5 t niezbędne jest prawo jazdy kategorii B+E. Ograniczenie to nie dotyczy ciągnięcia przyczepy lekkiej. Prawo jazdy kategorii B uprawnia do kierowania pojazdem objętym tą kategorią także łącznie z przyczepą lekką. Przyjmując ekstremalne warunki, kierowca mający prawo jazdy kategorii B może kierować np. samochodem ciężarowym o dopuszczalnej masie całkowitej wynoszącej 3500 kg łącznie z przyczepą lekką o dopuszczalnej masie całkowitej 750 kg, a więc łączna dopuszczalna masa całkowita takiego zespołu pojazdów wynosi 4250 kg.

Art. 88 ust. 2 pkt 3 ustawy Prawo o ruchu drogowym stanowi, że prawo jazdy kategorii B uprawnia do kierowania:

„a) pojazdem samochodowym o dopuszczalnej masie całkowitej nie przekraczającej 3,5 t, z wyjątkiem autobusu i motocykla,

„b) pojazdem, o którym mowa w lit. a), z przyczepą o dopuszczalnej masie całkowitej nie przekraczającej masy własnej pojazdu ciągnącego, o ile łączna dopuszczalna masa całkowita zespołu tych pojazdów nie przekracza 3,5 t,

„c) ciągnikiem rolniczym lub pojazdem wolnobieżnym”.

Przepis zawarty pod lit. b) sam nie precyzuje rodzaju przyczepy, nie zawiera również odwołania do innych przepisów, które by to czyniły. Dotyczy zatem zarówno przyczepy lekkiej (tj. o dopuszczalnej masie całkowitej nie przekraczającej 750 kg), jak i przyczepy innej niż lekka (tj. o dopuszczalnej masie całkowitej przekraczającej 750 kg). Ustawodawca wprowadził jednak pewne ograniczenia, uzależniając uprawnienie do ciągnięcia przyczepy od wzajemnych relacji między dopuszczalną masą całkowitą przyczepy i masą własną pojazdu ciągnącego oraz od łącznej dopuszczalnej masy całkowitej takiego zespołu pojazdów. Ograniczenie to ma charakter podstawowy, ale nie ostateczny – o czym dalej. W pierwszej części artykułu wskazałem, iż „realne jest (…) ciągnięcie przyczepy o dopuszczalnej masie całkowitej nie przekraczającej w zasadzie 1400 kg, zakładając, że pojazd ciągnący ma co najmniej taką samą masę własną, a jego dopuszczalna masa całkowita nie przekracza 2100 kg” – było to jedynie wskazanie praktycznego przykładu zespołu pojazdów, który pozwalałby na zrealizowanie uprawnień do ciągnięcia przyczep wynikających z prawa jazdy kategorii B. Życie, oczywiście, takich przykładów przynosi o wiele więcej.

Spójrzmy teraz na inny przepis, również dotyczący ciągnięcia przyczep przez posiadacza prawa jazdy kategorii B. Art. 88 ust. 3 pkt 3 stanowi, że:

„Prawo jazdy kategorii A B, B1, C, C1, D lub D1 uprawnia do kierowania pojazdem w nim wymienionym z przyczepą lekką”. Na podstawie tego przepisu posiadacz prawa jazdy kategorii B może zatem ciągnąć przyczepę lekką kierując pojazdem samochodowym o dopuszczalnej masie całkowitej nie przekraczającej 3,5 t (np. samochodem osobowym, samochodem ciężarowym lub pojazdem specjalnym), ciągnikiem rolniczym lub pojazdem wolnobieżnym.

W pewnej części zakres obydwu cyt. przepisów pokrywa się, ale każdy z nich reguluje również kwestie nie ujęte w drugim. Nie ma przy tym podstaw do uznania, iż jeden z tych przepisów całkowicie wyłącza drugi lub ogranicza zakres jego regulacji. Obydwa zacytowane przepisy zatem nie tylko się wzajemnie nie zawężają, a wręcz przeciwnie – wzajemnie się uzupełniają, tworząc dość szeroki zakres uprawnienia do ciągnięcia przyczep.

Gdyby zamiarem ustawodawcy było ograniczenie uprawnienia do kierowania zespołem pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej nie przekraczającej 3,5 t, niezależnie od wielkości przyczepy, po prostu w treści art. 88 ust. 3 pkt 3 nie uwzględniłby prawa jazdy kategorii B. Podobnie, gdyby wolą ustawodawcy było przyznanie posiadaczowi prawa jazdy kategorii B prawa tylko do ciągnięcia przyczepy lekkiej, a do tego ograniczenie dopuszczalnej masy całkowitej takiego zespołu pojazdów do 3,5 t, to wskazałby to wprost w treści przepisu art. 88 ust. 2 pkt 3 lit. b).

Reasumując, należy stwierdzić, iż osoba mająca prawo jazdy kategorii B jest uprawniona do kierowania:

pojazdem samochodowym o dopuszczalnej masie całkowitej nie przekraczającej 3,5 t (z wyjątkiem autobusu i motocykla) ciągnącym przyczepę lekką, nawet wówczas, gdy dopuszczalna masa całkowita takiego zespołu pojazdów przekracza 3,5 t (maksymalnie może wynosić 4250 kg: 3500 kg pojazdu ciągnącego + 750 kg przyczepy)
na podstawie przepisu art. 88 ust. 3 pkt 3, w zw. z ust. 2 pkt 3 lit. a),
ciągnikiem rolniczym lub pojazdem wolnobieżnym ciągnącym przyczepę lekką, przy czym w ogóle nie jest określona dopuszczalna masa całkowita takiego zespołu pojazdów – na podstawie art. 88 ust. 3 pkt 3 w zw. z ust. 2 pkt 3 lit. c),
pojazdem samochodowym o dopuszczalnej masie całkowitej nie przekraczającej 3,5 t (z wyjątkiem autobusu i motocykla) ciągnącym przyczepę o dopuszczalnej masie całkowitej większej niż 750 kg pod warunkiem, że ta masa nie przekracza masy własnej pojazdu ciągnącego, a łączna dopuszczalna masa całkowita tego zespołu pojazdów nie przekracza 3,5 t – na podstawie art. 88 ust. 2 pkt 3 lit. a) i b).

W przypadku ciągnięcia pojazdem samochodowym o dopuszczalnej masie całkowitej nie przekraczającej 3,5 t (z wyjątkiem autobusu i motocykla) przyczepy lekkiej, jeżeli łączna dopuszczalna masa całkowita takiego zespołu pojazdów nie przekracza 3,5 t praktycznie bez znaczenia jest, który z omawianych przepisów weźmie się za podstawę uprawnienia.

Spójrzmy na omawiane zagadnienie również z historycznego punktu widzenia. Na mocy art. 70 ust. 4 poprzednio obowiązującej ustawy Prawo o ruchu drogowym (z dnia 1 lutego 1983 r.), kierujący samochodem osobowym lub innym pojazdem samochodowym o dopuszczalnej masie całkowitej nie przekraczającej 3,5 t (z wyjątkiem autobusu i motocykla) uprawniony był do ciągnięcia (wyłącznie) przyczepy lekkiej, a przy tym dopuszczalna masa całkowita takiego zespołu pojazdów wynosiła 4250 kg (prosta suma dopuszczalnej masy całkowitej pojazdu ciągnącego i przyczepy lekkiej). Przepis ten obowiązywał do dnia 30 czerwca 1999 r. i był pierwowzorem cytowanego art. 88 ust. 3 pkt 3. Wprowadzenie nowych regulacji dotyczących ciągnięcia przyczep pojazdem objętym prawem jazdy kategorii B, tj. art. 88 ust. 2 pkt 3 lit. b), nie może być pojmowane jako ograniczenie uprawnień wynikających z poprzednio obowiązującej ustawy, lecz jako ich rozszerzenie.

Na omawiane zagadnienia spójrzmy wreszcie przez pryzmat przepisów międzynarodowych, których Polska jest stroną.

W art. 41 ust. 4 lit. a) Konwencji o ruchu drogowym, sporządzonej w Wiedniu w dniu 8 listopada 1968 r. (Dz. U. z 1988 r. Nr 5, poz. 40 i 44), znajdujemy taką oto regulację, której znaczenie jest przejrzyste i nie budzi wątpliwości:

„(…) do pojazdów samochodowych kategorii B, wymienionych w załącznikach 6 i 7 do niniejszej konwencji, może być dołączona lekka przyczepa; może do nich być także dołączona przyczepa, której największa dopuszczalna masa przekracza 750 kg (1650 funtów), ale nie przekracza ona masy własnej pojazdu samochodowego oraz jeżeli największa dopuszczalna masa pojazdów połączonych w ten sposób nie przekracza 3500 kg (7700 funtów)”.

Wymagania dotyczące pojazdu ciągnącego

Nie wolno zapominać o odpowiednim wyposażeniu samochodu ciągnącego. W szczególności pojazd ten powinien posiadać nie tylko lewe, lecz również prawe lusterko zewnętrzne, a jeżeli ze względu na swoje rozmiary przyczepa (np. przyczepa kempingowa) lub przewożony ładunek (duża łódź) ogranicza widoczność do tyłu, należy zastosować lusterka na odpowiednich wysięgnikach. Ponadto pojazd samochodowy przewidziany do ciągnięcia przyczep, z wyjątkiem motocykla, powinien być wyposażony w kierunkowskazy boczne.

Warunkiem dopuszczającym do ruchu zespół pojazdów, składający się z pojazdu samochodowego (z wyjątkiem motocykla) o dopuszczalnej masie całkowitej nie przekraczającej 3,5 t i przyczepy, albo autobusu i przyczepy, jest uzyskanie w dowodzie rejestracyjnym pojazdu silnikowego adnotacji „pojazd przystosowany do ciągnięcia przyczep , dokonanej na podstawie przeprowadzonego badania technicznego. Warunek uzyskania adnotacji odnosi się do zespołu pojazdów, a więc pojazdów połączonych w celu poruszania się po drodze jako całość. Kierowanie samym pojazdem samochodowym z zamontowanym hakiem do ciągnięcia przyczep, pomimo braku tej adnotacji w dowodzie rejestracyjnym, nie stanowi naruszenia przepisów.

Hamulce

Względy bezpieczeństwa wynikające ze specyfiki ruchu zespołu pojazdów wymagają, aby przyczepa była wyposażona w odpowiednie hamulce. Przepisy o warunkach technicznych w odniesieniu do omawianych przyczep są mniej rygorystyczne niż w przypadku większych przyczep i naczep, nie mniej jednak i tak stwarzają pewne ograniczenia możliwości ciągnięcia danej przyczepy przez dany samochód.

Przyczepa lekka może nie być wyposażona w żaden hamulec, jeżeli jej dopuszczalna masa całkowita nie przekracza połowy masy własnej pojazdu ciągnącego, a jednocześnie przyczepa ma dodatkowe połączenie (łańcuch, linka), które w razie zerwania głównego urządzenia łączącego będzie zapobiegało dotykaniu jezdni przez dyszel i zapewniało niezbędną kierowalność przyczepy. Jeżeli wspomniane warunki nie są spełnione, przyczepa powinna być wyposażona w tzw. hamulec najazdowy, ale jednocześnie dopuszczalna masa całkowita pojazdu ciągnącego powinna wynosić co najmniej 1,33 dopuszczalnej masy całkowitej przyczepy.

Przyczepa inna niż lekka o dopuszczalnej masie całkowitej nie przekraczającej 3,5 t może być wyposażona tylko w hamulec najazdowy, jeżeli dopuszczalna masa całkowita pojazdu ciągnącego wynosi co najmniej 1,33 dopuszczalnej masy całkowitej przyczepy.

Tak więc ta sama przyczepa może być przez jeden pojazd ciągnięta, a przez inny, ze względu na jego zbyt małą masę własną lub dopuszczalną masę całkowitą – nie.

Warto zwrócić uwagę, że wzajemne relacje odnoszą się do stałych cech pojazdów (masa własna, dopuszczalna masa całkowita), a więc wielkości ustalonych konstrukcyjnie i zazwyczaj odnotowanych w dowodzie rejestracyjnym pojazdu. Nie ma zatem znaczenia, czy na przyczepie jest przewożony ładunek, czy też przyczepa ciągnięta jest bez ładunku.

Oto kilka przykładów:

Przykład 1
Dopuszczalna masa całkowita przyczepy lekkiej wynosi 500 kg. Jeżeli nie jest wyposażona w hamulce, może ją ciągnąć pojazd, którego masa własna jest nie mniejsza niż 1000 kg, a więc taką przyczepę może ciągnąć np. polonez, natomiast „maluch , którego masa własna wynosi 600 kg – już nie.

Przykład 2
Dopuszczalna masa całkowita przyczepy lekkiej wyposażonej w hamulec najazdowy wynosi 600 kg i może ją ciągnąć pojazd, którego dopuszczalna masa całkowita wynosi 800 kg, a więc można ją ciągnąć także „maluchem , którego dopuszczalna masa całkowita wynosi ok. 920 kg.

Przykład 3
Dopuszczalna masa całkowita przyczepy wyposażonej w hamulec najazdowy wynosi 2000 kg. Może ją ciągnąć pojazd, którego dopuszczalna masa całkowita jest nie mniejsza niż 2660 kg.

Przykład 4
Dopuszczalna masa całkowita samochodu wynosi 2000 kg. Można nim ciągnąć dowolną przyczepę lekką oraz inną przyczepę wyposażoną w hamulec najazdowy, jeżeli jej dopuszczalna masa całkowita nie przekracza 1500 kg.

Niezależnie od wyposażenia przyczepy w hamulce, jej rzeczywista masa całkowita nie może być większa niż rzeczywista masa całkowita pojazdu ciągnącego (samochodu osobowego lub ciężarowego o dopuszczalnej masie całkowitej nie przekraczającej 3,5 t). W przypadku motocykla rzeczywista masa przyczepy nie może być większa niż masa własna motocykla, jednak nie większa niż 100 kg.

Dopuszczalna prędkość zespołu pojazdów

Ograniczenia prędkości dla zespołu pojazdów wiążą się również ze znakami drogowymi. Umieszczona pod znakiem B-33 „ograniczenie prędkości tabliczka T-23e (tabliczka wskazująca pojazdy z przyczepą kempingową) wskazuje, że ograniczenie prędkości dotyczy tylko takiego zespołu pojazdów.

Z kolei znak B-33 określający dopuszczalną prędkość większą niż 60 km/h, umieszczony na obszarze zabudowanym, nie dotyczy zespołów pojazdów.

w strefie zamieszkania 20 km/h

w obszarze zabudowanym 60 km/h
na autostradzie 80 km/h
na drodze ekspresowej 80 km/h
na drodze dwujezdniowej co najmniej o dwoch pasach ruchu przeznaczonych dla każdego kierunku ruchu 80 km/h
na pozostałych drogach poza obszarem zabudowanym 70 km/h
podczas przewożenia motocyklem dziecka w wieku do lat 7 40 km/h

Holowanie

W odniesieniu do zespołu pojazdów zastosowanie znajdują przepisy zabraniające holowania:

więcej niż jednego pojazdu, co dotyczy również holowania pojazdu ciągnącego przyczepę, za wyjątkiem pojazdu członowego,

pojazdem z przyczepą.